Sau gần 30 năm Anh Quốc lại quốc hữu hóa ngành xe lửa

Sau khi thông qua Luật Công hữu ngành vận tải hành khách đường sắt, chính phủ Anh (thuộc đảng Lao động) bắt tay vào quá trình quốc hữu hóa thêm ba tuyến hỏa xa, đảo ngược quyết định năm 1997.

Ngay trong năm 2025, công ty xe lửa South Western Railways sẽ được quốc hữu hóa vào tháng 5, và công ty C2C vào tháng 7. Sau đó là công ty Greater Anglia vào mùa thu.

Chính phủ Anh cho rằng quốc hữu hóa sẽ giúp giảm chi phí và cải thiện dịch vụ đường sắt hiện thuộc hàng đắt đỏ nhất châu Âu.

Nước này cũng thiếu công nghệ đường sắt cao tốc (high-speed rail) như các láng giềng châu Âu.

Luật “The Passenger Railway Services (Public Ownership) Act 2024” được Quốc hội Anh thông qua ngày 28/11/2024, mở đường cho việc đưa dần các công ty dịch vụ đường sắt về với tập đoàn nhà nước là Great British Railways (GBR) trong 5 năm thuộc nhiệm kỳ cầm quyền của đảng Lao động.

Trả lại cho chính quyền

Những năm qua, nhất là sau đại dịch Covid-19, một số tuyến xe lửa ở các vùng xa trên toàn Vương quốc Anh về thực tế đã được chính quyền địa phương sở hữu và quản lý.

Ví dụ như cách tuyến East Coast Mainline, TransPennine, Northern và South Eastern đã do chính quyền ở England nắm giữ. Ngoài ra, ở xứ Wales, công ty xe lửa Transport for Wales vào thuộc về chính phủ Wales từ 2021 còn Scotrail thì do chính phủ Scotland nắm từ 2022.

Từ sau Thế Chiến II (1945) ngành hỏa xa Anh đã nằm trong tay nhà nước cho đến năm 1997, khi chính phủ Lao động thời Thủ tướng Tony Blair quyết định cho tư nhân hóa, để thị trường quyết định giá vé, dịch vụ khách hàng.

Nhưng tình trạng thiếu đầu tư vào đường sắt, toa xe cùng sự cạnh tranh không lành mạnh (các công ty hỏa xa thỏa thuận cùng nhau tăng giá vé), gây thiệt hại cho hành khách, khiến ý tưởng quốc hữu hóa được đảng Lao động nêu ra từ lúc tranh cử vào Quốc hội.

Nay, sau 27 năm để tư nhân nắm giao thông đường sắt, chính phủ cho lập ra tập đoàn GBR để dần thu lại quyền kiểm soát các tuyến hỏa xa từ tư nhân khi hợp đồng khai thác của các công ty đó hết hạn.

Hiện có một số bình luận cho rằng quốc hữu hóa là cách tối ưu hóa dịch vụ vận tải hành khách bằng đường sắt hiện do hàng trăm công ty lớn nhỏ đua nhau khai thác vì lợi ích trước mắt mà không muốn bỏ vốn vào đầu tư cơ bản.

Nhưng cũng có lo ngại rằng vấn đề chính của hỏa xa Anh không phải là quyền sở hữu thuộc nhà nước hay tư nhân, mà là thiếu ngân khoản lớn để nâng cấp đồng bộ mạng lưới đường sắt, nhà ga cũ kỹ và mua đầu máy hiện đại.

Hiện chỉ có một số toa xe lửa Anh ở những đô thị lớn có mạng wi-fi, điều phổ biến ở những nước phát triển.

Ngoài ra là giá điện tăng cao những năm qua khiến giá vé tàu ở Anh tăng, và chỉ có trợ giá lâu dài của nhà nước mới giúp các nhóm hành khách thu nhập thấp sử dụng được giao thông đường sắt.

Tại châu Âu, nhiều nước lớn như Đức và Pháp đều để tập đoàn nhà nước quản lý ngành xe lửa.