Văn hóa thể thao Anh: Giải tennis Wimbledon có gì lạ?

Nguyễn Giang kể câu chuyện về Giải Tennis ở Wimbledon năm nay:

Câu lạc bộ Tennis Anh (All England Club) ban đầu được thành lập chỉ để chơi croquet (bóng đánh bằng gậy gỗ trên cỏ) vào năm 1868. Năm sau, câu lạc bộ đã chuyển đến địa điểm cố định đầu tiên, trên bốn mẫu cỏ thuê tại Worple Road, Wimbledon, nằm về phía Nam trung tâm London.

Năm 1875, một sân cỏ đã dành riêng cho môn tennis sân cỏ mới, nhanh chóng vượt qua môn croquet về độ phổ biến.

Hai năm sau, môn thể thao mới đã phát triển đủ lớn để câu lạc bộ quyết định tổ chức Giải vô địch Tennis sân cỏ lần đầu tiên.

Điều kiện tổ chức thời điểm đó còn rất sơ khai. Một khán đài tạm bằng ba tấm ván đã cung cấp chỗ ngồi cho 30 người, tổng số khán giả đến xem chung kết là khoảng 200 người, vợt chơi còn rất thô sơ, giống như chiếc xẻng xúc tuyết và bóng thì có lớp vỏ ngoài làm bằng vải flannel thêu tay.

Người không thích tennis, người Sri Lanka và mục sư

Câu chuyện về ba nhà vô địch đầu tiên của giải Wimbledon khá thú vị.

Ban đầu, giải tennis này chỉ có một nội dung được thi đấu giành cho đơn nam, và nhà vô địch là Spencer Gore. Ông Gore thích cricket hơn tennis sân cỏ và còn tỏ ra nghi ngờ liệu môn chơi mới này có thể được phổ biến lâu dài hay không.

Năm sau, Gore thua Frank Hadow trong trận chung kết. Là người đến từ đảo Ceylon (nay là Sri Lanka), ông Hadow không trở lại để bảo vệ danh hiệu vào năm 1879.

Khi đó, hàng năm người đương kim vô địch phải thi đấu với kẻ thách thức vị trị số một, như mấy môn boxing hay võ thuật.

Thế nhưng sự vắng mặt của ông Hadow đã khiến mục sư Anh giáo John Hartley trở thành người duy nhất từng chiến thắng Wimbledon và giữ cup đến năm 1880.

Địa điểm hiện nay và vai trò của Hoàng gia

Đây là lần thứ ba tôi tới sân Wimbledon. Vào sân hôm 08/07/2025, tôi đã chụp ngay tấm hình biển tưởng niệm ngày nhà vua George V khai trương sân quần vợt mới, ở địa điểm hiện nay. Tấm biển được gắn vào tường cạnh cổng phía Nam của nhà thi đấu trung tâm Centre Court danh tiếng.

Trang của giải tennis Wimbledon nói khi CLB chuyển về Church Road, phong trào tennis ở Anh đã khá mạnh và người ta bỏ tiền xây dựng sân chơi mới với sức chứa 13.500 người đã hoàn thành đúng thời điểm diễn ra Giải vô địch năm 1922.

Trái với lo ngại rằng đây sẽ là công trình phủ bụi, sân tennis ở CLB All England Lawn Tennis and Croquet Club trở thành điểm đến yêu thích của người địa phương và giới chơi tennis cả nước.

Hoàng gia Anh đóng vai trò nhà bảo trợ cho CLB từ đó. Ngày 26 tháng 6 năm 1922, lễ khai trương chính thức do vua George V và Hoàng hậu Mary chủ trì. Tới trễ gần 45 phút, nhà vua vào dãy ghế có tên là Hộp Hoàng gia (Royal Box), gõ ba tiếng chuông và tuyên bố mở cửa sân mới của Wimbledon.

Kể từ đó luôn có một vị hoàng tử, hoàng thân hoặc công chúa, công nương là thành viên Hoàng gia đóng vai trò chủ tịch CLB All England.

Năm 2016, Catherine, Princess of Wales, phu nhân của Hoàng tử Wiliam (nay là Thái tử nước Anh) nhận danh hiệu nhà bảo trợ cho CLB.

Đến năm 2021, bà nhận chức Chủ tịch CLB từ Hoàng thân Edward HRH The Duke of Kent. Ngài sinh năm 1935 và là cháu nội vua George V nhưng thuộc dòng thứ, còn cố Nữ hoàng Elizabeth II thuộc dòng trưởng nữ được nối ngôi.

Màu sắc và biểu tượng

Quan sát các chi tiết về thiết kế, decor và kiến trúc ở sân Wimbledon ta dễ nhận thấy cách nước Anh bảo tồn những yếu tố cổ và nhấn mạnh đến tính hoa viên của sân cỏ nổi tiếng này.

Cụ thể, các căn nhà, khu thi đấu đều sơn màu xanh lá cây như màu cỏ và huy hiệu của CLB thì dùng ba màu cơ bản: xanh lá, tím đậm của hoa allium (thuộc họ hành) được trồng khắp nơi bên các lối đi, và màu trắng làm nền êm ái. Các cây vợt tham gia thi đấu bắt buộc phải mặc trang phục trắng.

Trên huy hiệu hình tròn, ba màu xanh-tím-trắng này toát lên độ trang nhã cùng hai chiếc vợt tennis bắt chéo nhau, tạo thành thương hiệu Wimbledon.

Huy hiệu quý tộc (crest) của CLB thì phức tạp hơn, với các gam màu nói trên nhưng có thêm hình hai sư tử – tượng trưng cho Hoàng gia Anh và dòng chữ tiếng La tinh “Triumphus Cladem Componat” (Chiến thắng vượt lên Trở ngại).

Các giải thưởng tiền triệu

Về văn hóa và lịch sử có thể viết sơ qua là vậy nhưng chúng ta không nên quên phần kinh tế, tiền bạc.

Bởi tennis là thể thao đẳng cấp thượng lưu (elite sport), không phải môn chơi bình dân nên giải Grand Slam này còn là một hoạt động kinh doanh tầm quốc tế.

Về tiền thưởng, là giải quần vợt lâu đời nhất thế giới, Wimbledon lần đầu tiên diễn ra vào năm 1877, như nói trên, với tư cách là môn chơi nghiệp dư, với tiền thuơerng chỉ có 26 bảng Anh.

Thời đó khoản tiền chỉ cho vui, chưa là giải thưởng (prize money) chính thức.

Ta cũng cần nhớ khi khởi nghiệp giải Wimbeldon chỉ có 22 cây vợt nam nghiệp dư thi đấu giành bằng niềm tự hào. Giải nữ đầu tiên có vào năm 1884, nhưng tiền thưởng chính thức chưa xuất hiện cho đến năm 1968 khi các vận động viên chuyên nghiệp lần đầu tiên được phép tranh tài.

Trong mùa Wimbledon của thời kỳ chuyên nghiệp đầu tiên, các tay vợt thi đấu cho tổng quỹ thưởng là 26.150 bảng Anh. Nhà vô địch nam năm 1968 thắng 2.000 bảng, còn nữ thì chỉ nhận 750 bảng – một chủ đề về sự chênh lệch chỉ được xóa đi từ 2007.

Năm 2018, vị trí vô địch đơn nam và đơn nữ mang lại khoản tiền thưởng lớn: 2.250.000 bảng Anh.

Năm nay (2025), giải thưởng đã tăng lên 3 triệu bảng. Người về nhì (finalist) nhận khoảng 1,52 triệu bảng và người vào bán kết (semi-finalist) nhận 775.000 bảng.

Để so sánh, ba giải Grand Slam còn lại có số tiền thưởng cho vô địch đơn nam và nữ là 3,6 triệu đô (US Open), 2,6 triệu đô (Australian Open) và 2.550.000 euro (French Open).

Chỉ cần được vào danh sách thi đấu đã có danh tiếng và tiền không hề nhỏ. Ai vào được vòng 1 mà thua thì xách vợt ra về cùng 66 nghìn bảng. Vào đến vòng 2 thì con số lên tới 99 nghìn bảng.

Tổng tiền thưởng dành cho các vận động viên thi đấu từ vòng 1 đến chung kết đạt 53,5 triệu bảng, tăng 11% so với năm ngoái.

Thuế và sự đóng góp từ thiện trở lại cho cộng đồng

Bạn có thể hỏi với tiền thưởng “khủng” như vậy trao cho các vận động viên thì CLB lấy tiền ở đâu ra?

Xin thưa đằng sau nét đẹp truyền thống và chất văn hóa quý phái của Anh quốc là một bộ máy kiếm lời siêu việt.

Chỉ trong 2 tuần tổ chức giải hàng năm, Wimbledon thu về hơn nửa tỷ bảng, từ tiền vé, tiền sponsorship và các loại tiền khác. Họ bỏ ra 1/10 để trả cho các vận động viên dự thi và các giải thưởng, còn 90% tiền thu về sẽ được chuyển lại trợ giúp cho các câu lạc bộ khác để phát triển môn tennis ở Anh.

Chưa kể sở thuế Anh cũng thu tiền kha khá hàng năm. Bởi các tay vợt không nhận được toàn bộ số tiền thưởng đó mà phải trả thuế, dù đa số họ là người nước ngoài, không phải UK tax resident. Luật Anh bắt tất cả các vận động viên thi đấu đóng thuế 20% cho nhà nước. Khôn thật là khôn.

Nói chung đi xem tennis thấy vui và hiểu được thêm một sinh hoạt văn hóa- thể thao và kinh doanh sang trọng của nước Anh giữa mùa hè.

Chúc các bạn có thêm hứng khởi xem trận chung kết nữ ngày mai 12/07: Iga Swiatek (Ba Lan) đấu với Amanda Anisimova (Mỹ gốc Nga) và chung kết nam Chủ Nhật này mà hiện chưa có tên hai cây vợt finalist.

Vào thời điểm tôi viết bài này vào chiều 11/07 thì Carlos Alcaraz (Tây Ban Nha) đang quần thảo trên sân Centre Court với Taylor Fritz (Mỹ). Trời nóng như đổ lửa thế này thì tôi cứ đặt cửa cậu thanh niên xứ Nam Âu cho chắc các bạn ạ.