Vì sao Myanmar bị động đất nhiều và cao ốc ở Thái Lan đổ nhanh?

Trận động đất 7,7 độ Richter xảy ra ở gần thành phố Mandalay, Myanmar hôm 28/03/2025 đã làm chết hơn 1000 người dân địa phương.

Chừng 694 thiệt mạng ở Mandalay, thành phố đông dân thứ nhì ở Myanmar, trên tổng số người chết, tính đến ngày 29/03 là 1.002 ở quốc gia này.

Các nhà quan sát cảnh báo con số tử vong sau động đất do không được cứu ra khỏi các điểm đổ nát, và do thiếu thuốc men, dịch vụ y tế có thể còn tăng.

Nhiều nước, gồm Hoa Kỳ và Anh đã tuyên bố cứu trợ khẩn cấp cho Myanmar.

Tại nước láng giềng Thái Lan, số tử vong được chính quyền thông báo lại là 6, với 26 người bị thương. Nhưng có ít nhất 47 người, nhiều khả năng gồm các công nhân, lao động nhậo cư từ Myanmanr, hiện vẫn bị cho là “mất tích” trong đống đổ nát khi một công trình cao ốc sụp đổ tại khu gần chợ Chatuchak.

Chính quyền Thái Lan đặt cả Bangkok vào khu vực thảm họa và đang nỗ lực tìm kiếm, cứu người bị kẹt trong đống nổ nát của công trình.

Câu hỏi được đặt ra là vì sao ở Myanmar, cụ thể là khu vực Mandalay, lại có trận động đất dữ dội như vậy, và lý do gì khiến thành phố Bangkok ở xa tâm chấn cả nghìn km, bị thiệt hại nặng.

Nét đứt gãy Sagaing

Theo một chuyên trang khoa học (Phys.org), chính sự va đập và trườn lên nhau của hai mảng lục địa ở Ấn Độ Dương và Đông Nam Á đã tạo ra xung lực bề mặt Trái Đất ở Myanmar.

Bà Rebecca Bell, một chuyên gia về kiến tạo tại Imperial College London (ICL), cho rằng sự dịch chuyển “trượt bên” (slip strike) của đứt gãy Sagaing (Sagaing Fault) gây ra vụ động đất mới nhất.

Đây là nơi mà mảng kiến tạo Ấn Độ, nằm về ở phía tây, gặp mảng Sunda vốn tạo thành nền bán đảo Đông Nam Á và tạo hành một đứt gãy tương tự về quy mô và chuyển động với đứt gãy San Andreas ở California.

“Đứt gãy Sagaing rất dài, khoảng 1.200 km (745 miles), và rất thẳng,” bà Rebecca Bell cho biết.

Chính vì nó là một đường thẳng từ phía Himalayas xuống phía Nam, nên các vụ động đất có thể gây ra sự rạn nứt trên diện tích lớn – và bề mặt của đứt gãy bị trượt càng rộng thì động đất càng lớn, theo chuyên gia này.

Mặt khác, sức tàn phá của động đất trong trường hợp như vậy lớn hơn bình thường vì tâm chấn xảy ra ở vị trí khá nông cách mặt đất, khiến năng lượng địa chấn của nó không có chỗ để bị hấp thụ lực trước nên đã đánh thẳng vào các khu vực đông dân cư trên bề mặt.

Các hình ảnh từ Mandalay cho thấy nhiều công trình như chùa tháp, nhà cao tầng sụp ngay lập tức và một cây cầu lớn đã bị đánh gẫy khi động đất dội từ phía dưới lên.

Kể từ năm 1900, ít nhất sáu trận động đất có cường độ lớn hơn 7 độ Richter đã xảy ra gần điểm đứt gãy Sagaing, theo dữ liệu của cơ quan địa chấn Hoa Kỳ USGS.

Trận động đất gần đây nhất trong số này là trận động đất 7 độ Richter vào tháng 1 năm 1990, đã dẫn đến sự sụp đổ của 32 tòa nhà.

Vào tháng 2/1912, một trận động đất có cường độ 7,9 đã xảy ra ngay phía nam tâm chấn của trận động đất vào thứ Sáu. Một trận động đất có cường độ 6,9 đã xảy ra tại khu vực tương tự vào năm 2016.

Nhà xây như cái bàn không có dầm chịu lực

Còn về lý do Bangkok “gặp vấn đề” dù ở xa được các chuyên gia giải thích như sau.

Thứ nhất là nền đất mềm của thủ đô Thái Lan đã tăng thêm độ rung chứ không hấp thụ lực dư chấn, khiến mức độ rung lắc nhiều hơn bình thường.

Ông Christian Malaga-Chuquitaype, từ ICL, cho biết tính chất của mặt đất ở Bangkok đã góp phần vào tác động lên thành phố này, mặc dù nó cách tâm chấn khoảng 1.000 km (620 dặm) ở Myanmar.

“Dù năm xa những đứt gãy hoạt động, nhưng nền đất mềm của Bangkok làm tăng sự rung lắc, và đặc biệt ảnh hưởng đến các tòa nhà cao trong các trận động đất ở xa.”

Ông Malaga-Chuquitaype cho biết thêm cách xây cao ốc ở Bangkok chỉ gồm các cột cao và nền mỏng ở giữa khiến việc nhà đổ dễ hơn cấu trúc có hệ thống dầm chịu lực, xà nhà hay các thanh gia cố đỡ cho từng tầng.

Ông ví cách xây cao ốc ở Bangkok giống như một cái bàn mà mặt bàn được úp lên các chân bàn, và coi đây là một dạng thiết kế có vấn đề.

Hình ảnh công trình đang xây ở Bangkok bị sụp xuống trong chốc lát cho thấy nghi vấn về cấu trúc này là có cơ sở. Chính quyền Thái Lan đã cho kiểm tra lại 2000 tòa nhà có dấu hiệu bị hư hại sau vụ động đất.

Các chuyên gia chống động đất từ lâu này nói một câu đã thành quen thuộc: “Động đất không giết chết người nhưng kiến trúc đô thị bị đổ thì giết người lúc có địa chấn.”